ა. ჯ., ქ. ცხინვალის მცხოვრები, 34 წლის
ეს 1989 წლის ნოემბერში მოხდა. მაშინ 7 წლის ვიყავი, მახსოვს, მოღრუბლული დღე იყო და მთელი ქალაქი „ყურებზე იდგა“, პატარა ვიყავი და ვერაფერს ვხვდებოდი. მესმოდა მხოლოდ, რომ ვიღაც ქართველები მოვიდნენ, ისროდნენ. შემდეგ დაიწყო ბლოკადა, მოდიოდა შეტყობინებები, რომ გადაწვეს ეს სოფელი, გადაწვეს ის სოფელი, დაიჭირეს ადამიანები, ვიღაცები დახვრიტეს. ქალაქში გაჩნდა რაღაც ბარიკადები, დაიწყო სროლები.
იმ მომენტში, როდესაც გავაცნობიერე, თუ რა არის ომი, ისინი უკვე ინსტიტუტის შენობის გვერდით იდგნენ. იქ იყო პირველი ბარიკადები. ყველანი ეზოში იკრიბებოდნენ და იმას გვაძლევდნენ, რაც შეეძლოთ, თუმცა მაშინ საჭმლის მხრივ საქმე ძალიან ცუდად იყო. პური, რა თქმა უნდა, არ იყო.
როდესაც ჩვენს მებრძოლებთან საჭმელი მიგვქონდა, ცხადია, მათ ველაპარაკებოდით. ისინი ყოველთვის გვეკითხებოდნენ, როგორაა თქვენი საქმეები, ვინა ხართ თქვენ, სად შეიძლება სიგარეტის შოვნაო. იმიტომ, რომ ჩვენ პატარები ვიყავით და ვიცოდით, სად რა იყიდებოდა. ისინი გვეკითხებოდნენ, თქვენ თვითონ ხომ არ გჭირდებათ რამეო. ჩვენ მათ ვაზნებს ვთხოვდით, რომელიც თვითონაც არ ჰყოფნიდათ. ისინი ჰილზებს, უკვე გასროლილ ვაზნებს გვაძლევდნენ, რის გამოც უზომოდ ბედნიერები ვიყავით. ზოგჯერ ახალ წელს ორი-სამი ტყვიის გასროლის უფლებას გვაძლევდნენ და მერე მთელი წელიწადი ბედნიერები დავდიოდით: ვაშა, როგორც იქნა, მეც გავისროლე! აი, ასეთი ბავშვობა გვქონდა.
სათამაშოები მაშინ არ იყო და იმით ვთამაშობდით, რაც გვქონდა. რა თქმა უნდა, ჩვენი თამაშები ომობანა იყო. ვპოულობდით ცარიელ ჰილზებს და მუდმივად ვთამაშობდით ომობანას. მშობლები ყველაფერს აკეთებდნენ, რომ არ გვეგრძნო ეს გაჭირვება.
თითქოს მშვიდობიანი ცხოვრება დაიწყო, მაგრამ ესეც „ბრჭყალებში“
მაშინ ჩემი ბავშვური ცნობიერება ამ სიტუაციას, როგორც კეთილისა და ბოროტის ბრძოლას, ისე აფასებდა. ასეთი შეგრძნება მქონდა მას მერე, რაც ვნახე და გავიგონე, თუ რას აკეთებდნენ ქართველი არაფორმალები: როგორ მარხავდნენ ადამიანებს ცოცხლად, აიძულებდნენ ქალებს, ჩამოსულიყვნენ ავტობუსებიდან და ჩამდგარიყვნენ ცივ წყალში ზამთარში. მქონდა შეგრძნება, რომ ჩვენ მართლები ვართ, მქონდა შეგრძნება, რომ ჩვენ მართალი საქმისთვის ვიბრძვით, რომ ეს არ არის ომი მხოლოდ გადარჩენისთვის.
ყველას გვინდოდა, რომ მალე გავზრდილიყავით. გავიზარდეთ, ომი კი ისევ გრძელდებოდა, ხან ცხრებოდა, ხან ახლდებოდა. როცა ჩვიდმეტი წლის გავხდი, თვითონ ჩავდექი მებრძოლთა რიგებში. თითქოს მშვიდობიანი ცხოვრება დაიწყო, მაგრამ ესეც „ბრჭყალებში“. რა თქმა უნდა, ხშირი იყო ადამიანების გატაცება, მკვლელობა, რაღაც საშინელებები ხდებოდა.
მახსოვს ჩემი პირველი ბრძოლა. 2004 წელი იდგა. სროლების დაწყებისთანავე პოზიციებზე ვიდექით და უცებ ჩვენკენ ჭურვი გამოფრინდა. ჭურვი ოდნავ ზემოთ აფეთქდა, ჩვენებმა კი საპასუხო ცეცხლი გახსნეს. ძირითადად ყველა სიბნელეში ისროდა ნათებებისკენ. არ შეგვშინებია. სისხლში ადრენალინის მოზღვავებას ვგრძნობდი. თითქოს ბრძოლის დამთავრების შემდეგ „დამქოქეს“ — მთელი ღამე არ დამეძინა. ჩემი პირველი ბრძოლა არ იყო გამაოგნებელი, ალბათ, იმიტომ, რომ ბავშვობიდან ამ სიტუაციაში ვცხოვრობდი. ისეთი შეგრძნება მქონდა, რომ ომი — ეს ცხოვრების წესია და შენ ასეთ გარემოში ცხოვრობ და იზრდები. ბავშვობიდან ხედავ სიკვდილს — იხოცებიან ახლობლები და ნაცნობი ადამიანები. შეიძლება, ეს სწორი არ არის და დროთა განმავლობაში ადამიანს გული უქვავდება. მაგრამ სიკვდილის მიმართ ჩნდება გარკვეული დამოკიდებულება.
დროებითი სიმშვიდის პერიოდში, უკვე 2004 წლის მერე, დგახარ პოზიციაზე, ხედავ მტერს, ის კი შენ გხედავს. როგორღაც ვურთიერთობთ, ვეკითხებით: რატომ გვიკეთებთ ასეთ რამეს? რატომ გვანადგურებთ, რატომ მოხვედით ომით, ხომ ნორმალურად ვცხოვრობდით! მათ არ იცოდნენ, რა ეპასუხათ. ყველას თავისი მოსაზრება ჰქონდა, რომ „ჩვენ ვიცავთ ჩვენს ტერიტორიულ მთლიანობას“. მე მათ ვეუბნები: რა მთლიანობას? თქვენ ქართველები ხართ, ჩვენ ოსები! სად? რაც ყოველთვის იყო და იქნება — ეს არის მტრის მხარეს მდგარი იარაღიანი ადამიანების მიმართ სიძულვილი.
ვიცოდი, რომ კიდევ ერთი დიდი ომი იქნებოდა და რაღაცნაირად არ ვდუნდებოდი
ყველა ჩემი მეგობარი, ნაცნობი მსახურობდა შეიარაღებულ ფორმირებებში. ეს დიდი პატივი იყო. რაც უფრო მალე აიღებდი ხელში იარაღს და წახვიდოდი პოსტზე, მით უფრო სწრაფად იქცეოდი მამაკაცად. ხომ აქვს ზოგ ხალხს სრულწლოვანების აღნიშვნის წესჩვეულება. ზუსტად ეს იყო ჩვენი წესჩვეულება. ზოგს ეს 15 წლის ასაკში, ვიღაცას — 16, ვიღაცას კი 18 წლისას მოუწია. დაახლოებით წელიწადნახევარს, ორ წელიწადს, ვმსახურობდი შეიარაღებულ ფორმირებებში. შემდეგ სამსახური სამშვიდობო კონტინგენტში დავიწყე. ეს დროებითი სიმშვიდის პერიოდი იყო — ამ დროს საბრძოლო მოქმედებები არ მიმდინარეობდა.
სიმართლე გითხრათ, 2008 წლის ომს ველოდი. ველოდი იმ გაგებით, რომ არ მინდოდა, მაგრამ ვიცოდი, რომ აუცილებლად მოვიდოდა, რომ კიდევ ერთი დიდი ომი იქნებოდა და რაღაცნაირად არ ვდუნდებოდი.
არ არსებობს ომი დანაკარგის გარეშე
როგორ დაიწყო ჩემი 2008 წელი? უკვე აღარ ვმსახურობდი არსად. სადღაც ვცხოვრობდი, ვმუშაობდი, ჩემს საქმეებს ვაკეთებდი. სამხედრო სამსახურში აღარ ვიყავი. 2008 წელს ქართველი სამხედროები ისევ გააქტიურდნენ. ისევ დაიწყო მკვლელობები, როდესაც სნაიპერებმა ბიჭები დახოცეს, მივხვდი, რომ ომი ისევ იწყებოდა. კვლავ დავბრუნდი შეიარაღებულ ფორმირებაში ჩემს მეგობრებთან. იმ დღესვე მომცეს იარაღი — 7 აგვისტოს. სხვადასხვა მოვლენები განვითარდა: ჩამოვიდნენ მინისტრები, დაიწყო მოლაპარაკებები. მოკლედ, საბოლოოდ, ყველას ნაცვლად მხოლოდ ჩვენს ჯგუფს დაურიგეს იარაღი. ჩვენ ვიყავით მორიგე ჯგუფი. უკვე გვიანი საღამო იდგა, როდესაც ჩვენთან პრეზიდენტი ედუარდ ჯაბეევიჩი [კოკოითი] მოვიდა და გვითხრა: ბიჭებო, მორჩა, მიშიკოს თავისი არმია უკან მიჰყავს საზღვრისკენ, ომი არ იქნება. შეგიძლიათ, მშვიდად წახვიდეთ სახლებშიო. როგორც კი წავიდა პირველი აფეთქების ხმა გაისმა. ჩვენ უკვე სახლებში წასვლა გვინდოდა, ბევრი წავიდა კიდეც. წამოვიდა ცეცხლის პირველი ჯერი. აი, ასეთი ხალიჩისებური დაშენა იყო! ამ დროს უბრალოდ ზიხარ და ხედავ, აკვირდები. ბახ, ბახ, ბახ… იქვე სახლი დაიწვა, მერე კიდევ ერთი სახლი. ისეთი შეგრძნება გაქვს, თითქოს რომელიღაც ფილმში ხარ, ომზე.
ზოგჯერ, როდესაც შენთვის შტაბში ზიხარ, შენი ფიქრები მხოლოდ შენს სახლს დასტრიალებს: როგორ არიან იქ დედა და მამა? როგორ არიან იქ შენი ახლობლები? ამ დროს მორბის გაწეწილი, მტვერში ამოგანგლული, ფორმაშემოხეული ბიჭი ველური თვალებით და გეხვეწება, წყალი მომეციო. ვეკითხები, სად იყავი-მეთქი. თურმე სწორედ ჩემს რაიონში ყოფილა. მითხრა, რომ ის რაიონი აღარ არსებობს, რომ ის აღგავეს პირისაგან მიწისა. იქიდან გამომდინარე, თუ რა ხდებოდა ღამე, როგორ ბომბავდნენ და ანადგურებდნენ ქალაქს, ცხადია, ყველაფერი დავიჯერე. რაღაცნაირად მოვახერხე გმირთა ქუჩაზე გამოსვლა, რომ ჩემი თვალით მენახა, ეს სიმართლე იყო თუ არა. დავინახე, რომ კორპუსს კვამლი ასდის, იქიდან შავი კვამლი გამოდის — ანუ სახლს ცეცხლი უკიდია. მივხვდი, რომ ეს შეიძლება, სინამდვილე ყოფილიყო. იქ იყვნენ დედაჩემი და ჩემიანები, ისინი, ვისთან ერთადაც გავიზარდე, მეზობლები, ყველა. ამ დროს დადგა მომენტი. არ ვიცი, თითქოს შიგნით რაღაცა გამოირთო.
და დატრიალდა… მეგობრები, ძალიან ბევრი ახლო მეგობარი დამეღუპა. მესმოდა, რომ ასეთი სროლების პირობებში, ასეთი ომის პირობებში მსხვერპლი დიდი იქნებოდა და ბევრი ნაცნობი დაიღუპებოდა. არ არსებობს ომი დანაკარგის გარეშე.
ჩემი თაობა ომში გაიზარდა. ჩვენ მას შევეჩვიეთ, მისით ვცხოვრობდით. გარკვეულ მომენტებში უფრო კომფორტულადაც კი ვგრძნობდით საბრძოლო მოქმედებების დროს თავს, ვიდრე — მშვიდობიანი ცხოვრებისას. საბრძოლო მოქმედებების დროს, მშვიდობიანი ცხოვრებისგან განსხვავებით, მკაფიოდ გვესმოდა, რა უნდა გვეკეთებინა. ეს არასწორია. ეს ასე არ უნდა იყოს.
ამ ბოლო ხანებში სიზმრებს ხშირად ვხედავ. ხანდახან უბრალოდ სიზმრებში საბრძოლო მოქმედებებს ვხედავ. ზოგჯერ ვხედავ მოვლენებს და იმ დღეებს, როდესაც რეალური საბრძოლო მოქმედებები ხდებოდა. ამ სიზმრებში ხანდახან მე მკლავენ, უმეტესწილად კი მე ვკლავ, ან კლავენ იმათ, ვინც ჩემ გარშემოა. არ მინდა, რომ ეს ყველაფერი სინამდვილეში მოხდეს. დაე, ეს ყველაფერი მხოლოდ სიზმარი იყოს. იქ შეიძლება, გარდაისახო, როგორც კომპიუტერულ თამაშში; შეგიძლია, არ იღელვო იმათზე, ვინც შენ გვერდითაა. ოღონდ ეს სიზმრები უფრო ხშირად მესიზმრება, ვიდრე უწინ და იმ აზრამდე მივყავარ, რომ შეიძლება, რაღაც ისევ დაიწყოს, რაღაც, რაც არ მინდა… საშინლად არ მინდა!
[წაიკითხეთ ხმა კონფლიქტის მეორე მხრიდან: ნ. ბ., კარალეთის დევნილთა დასახლების მცხოვრები — „ვერავინ დამაჯერებს, რომ ვეჯავრებით ოსებს“]
პუბლიკაცია რედაქტირებული ვერსიაა ირინა ქელეხსაევას სტატიისა, რომელიც ჯორჯ მეისონის უნივერსიტეტისთვის მომზადდა დიდი ბრიტანეთის კონფლიქტების აღმოფხვრის, სტაბილურობისა და უსაფრთხოების ხელშეწყობის ფონდისა და აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ფინანსური მხარდაჭერით. ტექსტში გამოყენებული ადგილების დასახელებები და ტერმინოლოგია ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება, არ გამოხატავდეს OC Media-სა და ჯორჯ მეისონის უნივერსიტეტის შეხედულებებს.
